ΤΟ ΠΡΟΒΑΤΟ ΚΑΤΣΙΚΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

1. Ιστορικά στοιχεία

 Το πρόβατο Κατσικάς Ιωαννίνων προέρχεται διασταυρώσεις του Ορεινού Ηπειρωτικού (Βλάχικου) το Καραμάνικο πεδινό πρόβατο που έχει προέλευση την Κεντρική Τουρκία. Δημιουργήθηκε στο Λεκανοπέδιο Ιωαννίνων και συγκεκριμένα στην Κοινότητα Κατσικά, όπου πήρε και το όνομά του. Τα επόμενα χρόνια, σύντομα διαδόθηκε σε ολόκληρο το Λεκανοπέδιο Ιωαννίνων, όπου διατηρήθηκε αμιγώς στα ποίμνια της περιοχής. Στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε για βελτίωση του Ορεινού Ηπειρωτικού προβάτου, λιγότερο στις ορεινές  και περισσότερο στις ημιορεινές περιοχές, κυρίως στα ποίμνια των νομών Ιωαννίνων και Θεσπρωτίας.

2. Υφιστάμενη κατάσταση

Στις μέρες μας (Δεκέμβριος 2010), ο εκτρεφόμενος πληθυσμός του προβάτου αυτού, που έχει εντοπισθεί το Κ.Γ.Β.Ζ. Ιωαννίνων και έχει ενταχθεί σε πρόγραμμα διατήρησής του, ελεγχόμενο την Ένωση Μετακινούμενων Κτηνοτρόφων Ηπείρου, ανέρχεται περίπου σε 1.600 άτομα, διατηρούμενα στις περιοχές της Γότιστας και του Πωγωνίου του νομού Ιωαννίνων σε 5 αμιγή ποίμνια (σε 3 και 2 εκτροφές αντίστοιχα).

3. Σύστημα διαχείρισης ποιμνίων

Κατά τους χειμερινούς μήνες, τα πρόβατα βόσκουν σε κοινόχρηστους βοσκοτόπους και γρασίδια της περιοχής ενώ παράλληλα τους χορηγούνται χονδροειδείς ζωοτροφές και μίγματα συμπυκνωμένων τα οποία αποτελούνται κυρίως δημητριακούς καρπούς. Κατά τους θερινούς μήνες, τα ποίμνια μετακινούνται προς τους πλούσιους ορεινούς βοσκοτόπους του νομού όπου οι διατροφικές τους ανάγκες καλύπτονται μόνο τη βόσκηση.

4. Μορφολογικά χαρακτηριστικά

Το πρόβατο Κατσικά Ιωαννίνων είναι λιτοδίαιτο και ζωηρού χαρακτήρα, πολύ καλή προσαρμογή και αντοχή στις αντίξοες εδαφοκλιματικές συνθήκες της Ηπείρου και κυρίως στις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα. Ο χρωματισμός του προβάτου αυτού είναι λευκός μελανές κηλίδες γύρω τα μάτια, γι’ αυτό λέγεται και «Μαυρομάτικο πρόβατο». Συχνά φέρει, μαζί ή όχι, μελανές κηλίδες και στο ακρορρίνιο ή στις άκρες των αυτιών και των ποδιών του. Το κεφάλι του είναι μετρίου μεγέθους σε σχέση το σώμα και είναι μάλλον τριγωνικό. Το επιρρίνιο είναι ελαφρά κυρτό και τα αυτιά μεγάλα, λεπτά σε οριζόντια θέση. Οι κριοί φέρουν κέρατα ελικοειδή και οι προβατίνες είναι ακέρατες ή έχουν ατροφικά ή υποτυπώδη κέρατα. Το σώμα του προβάτου Κατσικά Ιωαννίνων έχει μέτριο μήκος και το στήθος του είναι μεγάλου πλάτους και βαθύ. Το ύψος του ακρωμίου στους κριούς κυμαίνεται 68-72 εκ. και το βάρος 65-72 χλγ., ενώ στις προβατίνες 58-62 εκ. και 47-55 χλγ. αντίστοιχα. Τα πόδια είναι ελαφρά χαμηλά, ξηρά και ισχυρά. Ο μαστός του είναι μετρίου μεγέθους, καλής πρόσφυσης και αρμεκτικότητας. Οι θηλές είναι ελαφρά πλάγιας έκφυσης και κανονικού μεγέθους (γύρω στα 3,5 cm). Ανήκει στην κατηγορία των αναμικτόμαλλων προβάτων, μικρές αγανώδεις τρίχες και βραχείς εριότριχες. Η εριοπαραγωγή του κυμαίνεται 1 έως 1,6 χλγ. Το έριο δεν έχει εμπορική αξία τη σημερινή εποχή και γι’ αυτό δεν πωλείται, ενώ στο παρελθόν το έπαιρναν κάποιοι έμποροι, κυρίως το εξωτερικό σε πολύ χαμηλή τιμή ή αξιοποιούταν τους ίδιους τους κτηνοτρόφους.

5. Αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά

Η γονιμοποίηση των προβατίνων αρχίζει τα μέσα Μαΐου και διαρκεί έως το τέλος Αυγούστου και οι τοκετοί πραγματοποιούνται στη περιοχή της Γότιστας τα μέσα Οκτωβρίου έως το τέλος Νοεμβρίου, ενώ στην περιοχή το Πωγωνίου Ιανουάριο έως και Μάρτιο (όψιμοι τοκετοί). Οι αρνάδες αρχίζουν να γονιμοποιούνται συνήθως ηλικία 9-10 μηνών και έχουν τον πρώτο τους τοκετό τον 14ο μήνα και πέρα τη γέννησή τους. Συνήθως γεννούν Ιανουάριο έως και Μάρτιο, αφού οι οχείες πραγματοποιούνται Αύγουστο έως και Οκτώβριο. Η πολυδυμία των προβατίνων κυμαίνεται 130-135 γεννώμενα αρνιά ανά 100 τοκετούς. Το βάρος των αρνιών κατά τη γέννησή τους είναι περίπου 3,0-3,5 χλγ. και κατά τον απογαλακτισμό, σε ηλικία 6 εβδομάδων, ζυγίζουν 12-13 χλγ. Σε ηλικία 30 ημερών, αρχή της σφαγής των αρνιών, το βάρος τους είναι περίπου 11 χλγ. Η απόδοσή τους σε σφάγιο φθάνει τα 60-65% και το κρέας τους είναι πολύ καλής ποιότητας.

6. Γαλακτοπαραγωγή

Η εμπορεύσιμη γαλακτοπαραγωγή, ανά αρμεγόμενη προβατίνα, ανέρχεται σε 120-150 χλγ. ετησίως, λιποπεριεκτικότητα συνήθως 7,0-8,0%. Η αρμεκτική περίοδος αρχίζει τις αρχές ή τα μέσα Δεκεμβρίου και τελειώνει στα μέσα Ιουλίου, διαρκεί δηλαδή περίπου 180-220 ημέρες

7. Προγράμματα διατήρησης φυλής Κατσικάς

Η φυλή της Κατσικάς Ιωαννίνων θεωρείται ως απειλούμενη εγκατάλειψη ως καθαρή φυλή και οι παραγωγοί 2000 έως το 2009 λάμβαναν οικονομική ενίσχυση για τη διατήρησή της. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα μετά και το πέρας της δεύτερης πενταετίας δεν ανανεώθηκε άμεσα (μέχρι και σήμερα δεν έχει επίσημα διασαφηνιστεί αν θα συνεχιστεί), αποτέλεσμα να παρατηρείται μια μικρή μείωση του αριθμού των καθαρόαιμων ζώων της φυλής, καθώς οι παραγωγοί έχασαν την αντιστάθμιση του εισοδήματός. Στην περίπτωση που δεν προκηρυχτεί έγκαιρα αντίστοιχο πρόγραμμα, υπάρχει σοβαρή πιθανότητα οι παραγωγοί διασταυρώσουν τα καθαρόαιμα ζώα τους ώστε να βελτιώσουν τις χαμηλές αποδόσεις τους. Επιπρόσθετα το 2009 οι εκτροφές έχουν ενταχθεί σε ένα δεύτερο πρόγραμμα, στα πλαίσια της Δράσης 3.4 «Διατήρηση γενετικών πόρων στην κτηνοτροφία», Μέτρο 214 του Άξονα 2, του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013 «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΠΑΛΤΑΤΖΗΣ» δύο δράσεις: 1) «Συλλογή – τήρηση στοιχείων γενεαλογίας των προβάτων φυλής Κατσικάς, Καλαρρύτικης και Σαρακατσάνικης» και 2) «Συγκέντρωση στοιχείων ελέγχου αποδόσεων των προβάτων φυλής Κατσικάς, Καλαρρύτικης και Σαρακατσάνικης». Το παρόν πρόγραμμα έχει τριετή διάρκεια και εποπτεύεται το Κ.Γ.Β.Ζ. Ιωαννίνων και φορέας υλοποίησης του είναι η Ένωση Μετακινούμενων Κτηνοτρόφων Ηπείρου. Στα πλαίσια του προγράμματος πραγματοποιείται η καταγραφή των τοκετών και της γενεαλογίας στις 5 εκτροφές που συμμετέχουν σε αυτό και διατηρούνται αναλυτικά στοιχειά για την κατάσταση των ποιμνίων. Επιπλέον σε αντιπροσωπευτικό αριθμό ζώων των 5 εκτροφών της φυλής πραγματοποιήθηκε έλεγχος γαλακτοπαραγωγής την εναλλακτική μέθοδο μέτρησης. Τα αποτελέσματα που εξήχθηκαν κατά τις περιόδους εφαρμογής του προγράμματος παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα:

Από τον παρπάνω πίνακα συμπεραίνουμια μικρή υποβάθμιση τόσο των αναπαραγωγικών όσο και των γαλακτοπαραγωγικών αποδόσεων τα τελευταία χρόνια. Το γεγονός αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι οι παραγωγοί δεν πραγματοποιούσαν σχεδιασμένες συζεύξεις.Τα περιθώρια γενετικής βελτίωσης, παρολα αυτα,  έπειτα σωστή διαχείριση και σχεδιασμό είναι πολύ μεγάλα.